امام رضا علیه السلام:
فإذا اردت الحجامة فلیکن فی اثنی عشر لیلة من الهلال الی. ..
چون خواستی حجامت کنی وقت آن را از دوازدهم ماه تا پانزدهم قرار بده و در بیرون از این چهار روز حجامت نکن مگر از آن ناچار شوی زیرا خون با نقصان و زیادتی ماه کم و زیاد می شود.
کسانی که در سواحل دریاها زندگی میکنند میدانند که آب دریا در ساعاتی از روز بالا می آید و در ساعات دیگری پائین می رود، بالا آمدن آب را مد و پائین رفتن آن را جزر میگویند.
این جزر و مد با اختلاف روزهای قمری مختلف می شود یعنی در اوایل و اواخر ماه جزر بیشتر و مد کمتر است و در اواسط ماه مد بیشتر و جزر کمتر میباشد باین جهت جاذبه خورشید و ماه هر دو را در جزر و مد آب مؤثر میدانند این جزر و مد که انبساط ذرات ترکیبی آب میباشد اختصاصی بآب دریا ندارد بلکه در تمام مایعات دیده می شود و در بعضی از آنها خیلی محسوس است مانند خون. شیخ بو علی سینا در قانون میگوید حجامت در اول ماه صلاح نیست زیرا اخلاط حرکت و جنبشی ندارد و در آخر ماه نیز خوب نیست زیرا اخلاط رو بنقصان میگذارد بهترین اوقاتش وسط ماه است زیرا بواسطه زیاد شدن نور ماه اخلاط زیاد می شود و جنبش میکند و خوبتر آنست که دو سه ساعت از روز بالا آمده باشد.
در چه سنی؟
و لتکن الحجامة بقدر ما یمضی من السنین ابن عشرین سنة الی. ..
کسی که در مرحله بیست سالگی است هر بیست روز یک مرتبه و سی ساله هر سی روز یک بار چهل ساله هر چهل روز خلاصه هر کس بر حسب سنش بترتیب مذکور حجامت کند.
یکی از بهترین معالجات طبیعی حجامت و فصد است که در قدیم معمول و امروزه متأسفانه متروک شده است.
اوایلی که ندای مخالفت با حجامت در کشور ما برپا شد جوانانی را که تحت تأثیر افکار غلط و تبلیغات اروپائی واقع شده بودند بسیار میدیدیم که خون بدن خود را از هر دریدگی و جراحت که جریان می یافت می بلعیدند.
طب قدیم عمده علت امراض را فساد خون میدانست و از این جهت بدفع خون بسیار اهمیت میداد خوشبختانه اخیرا در کشورهای مترقی خون گرفتن در ردیف بهترین معالجات در آمده است و یک قسمت بیماریهای عفونی را با خون گرفتن و زالو انداختن درمان میکنند.
دکتر (می یر) میگوید عفونت های وریدی خصوص وریدهای گردن (اوداج) تأثیرات بدی در بدن مخصوصا در ساق پاها دارد و تا وقتی که این کانون عفونی معدوم نشود بهیچ وجه نمی توان بیمار مبتلا به فلیبت، آرتریت و امراضی نظیر آنها را معالجه کرد برای معالجه عفونت های وریدی چاره منحصر بدفع خون خصوص بوسیله زالو است.
از کدام رگ؟
و اعلم ان الحجامة تؤخذ دمها من صغار العروق المبثوثة فی اللحم الی. ..
خونی را که حجامت بیرون می آورد از رگهای کوچکی است که در میان گوشت پنهان میباشد شاهد این مطلب آنست که بر خلاف فصد ایجاد ضعف نمیکند.
یکی از اشکالاتی که در مورد حجامت بنظر میرسد آنست که شخص را ناتوان و مستعد بیماریهای بسیار میکند.
فقر الدم (نقصان خون) چیزی است که بیمار را زرد چهره، کم خواب، بی اشتهای بغذا و اعمال غریزه جنسی میکند، فقر الدم بلائی است که میتواند ریشه چندین بلای خطرناک مانند سل و فالج و غشوه و سکته های قلبی باشد.
میگویند حجامت اختیاری همان فقر الدم است ولی این قیاس درست نیست زیرا فقر الدم اختلالی است در مزاج که کارخانه خون سازی در بدن را کند و گاهی متوقف میسازد و بتجربه ثابت شده که یکی از معالجات سودمند فقر الدم خون گرفتن است زیرا خونی که از بیمار فقر الدم دفع می شود در حقیقت خون مرده است دفع مواد زائد و مسموم است و این عمل مانند مسهلی است که فضولات معده و روده را دفع میکند اشتها را تحریک و موجب زیاد شدن عمل جذب مواد غذائی ببدن میگردد، مانند شیری است که از پستان بدوشند و در نتیجه بفعالیت دستگاه شیر سازی بدن بیفزایند بلی ضعفی که ابتداء بر اثر خون گرفتن در بدن ایجاد میگردد قابل انکار نیست ولی خوشبختانه این ضعف ابتدائی هم در حجامت بدلیل که در متن اشاره شد وجود ندارد.
از کجاها؟
حجامة النقرة تنفع من ثقل الرأس و حجامة الاخدعین تخفف عن الرأس و الوجه و العینین الی. ..
حجامت در گودی پس گردن در مورد سنگینی سر مفید است.
حجامت اخدعان (دو رگی است که در دو طرف پشت گردن واقع شده) سر و صورت و چشمها را از سنگینی و رخوت بیرون می آورد و برای درد دندانها بسیار نافعست و بسا می شود که در آن موارد کار فصد را صورت میدهد.
بو علی سینا در قانون میگوید «الحجامة علی النقرة خلیفة الاکحل» در مورد سنگینی طرفین پیشانی نافع است، از آب ریزش چشم جلوگیری میکند در معالجه جرب چشم و بخر (بوی بد و عفونت) در دهان سودمند است.
«و علی احد الاخدعین خلیفة القیفال».
حجامت روی یکی از دو رگ پشت گردن ارتعاش (لرزش و رعشه) سر را درمان میکند و باعضائی که در سر و صورت است مانند گونه ها و لب و دهان و دندان و گوش ها و بینی و حلق و چشمها سود میرساند ولی حجامت روی نقره حافظه را کم و نسیان را زیاد میکند چنان که سید و آقای ما و صاحب شریعت ما حضرت محمد صلّی اللَّه علیه و آله و سلم میفرماید.
زیرا محل حافظه در مؤخر دماغ است و حجامت آن را موقتا ضعیف میگرداند و حجامت اخدعیه گاهی موجب رعشه سر می شود.
برای چه؟
و قد یحتجم تحت الذقن لعلاج القلاح فی الفم و من فساد اللثة.
گاهی زیر چانه را حجامت میکنند برای معالجه قلاح دهان و خرابی لثه های دندان و غیر آن از بیماری دهان و همچنین حجامت بین دو کتف در مورد بیماری خفقان که ناشی از امتلاء و غلبه حرارت باشد نافع است و حجامتی که از ساقها دفع خون میکند گاهی امتلاء را بحد محسوس کم و برطرف میکند.
خفقان طپش قلب و دوران سر است.
قلاح زخمی است که در دهان و زبان پیدا می شود و در اطفال زیادتر پدید می آید.
بو علی سینا در قانون میفرماید حجامت روی کامل (میان دو کتف) دهان معده را ضعیف میکند و حجامت روی اخدعین موجب رعشه سر میگردد پس بهتر آنست که قدری پائین تر از گودی گردن و کمی بالاتر از کاهل حجامت شود زیرا حجامت روی نقره همان طور که گفته شد موجب زیادی فراموشی میگردد مگر اینکه برای معالجه سرفه و تصفیه خون حجامت شود که در این صورت باید زیر کاهل را حجامت کرد.
حجامتی که بین کتفین صورت گیرد در مورد امراض سینه و تنگ نفس خونی نافع است لیکن معده را ضعیف و خفقان را شدید میکند.
حجامت زیر چانه در مورد دندانها و صورت و حلقوم بسیار مفید است.
برای کلیه ها
و ینفع من الاوجاع المزمنة فی الکلی و المثانة و الارحام الی. .
حجامت از ساقین در مورد دردهای مزمن که در کلیه و شانه و رحم پیدا می شود سودمند است، خون حیض را روان میگرداند جز اینکه بدن را کمی ضعیف و لاغر میکند و گاهی عارضه غشوه سخت از آن پدید می آید و موجب شب کوری می گردد.
در قانون بو علی است که حجامت ساقین خون را پاک و طمث (خون حیض) را روان میکند و برای زنان سفید پوست که خونشان رقیق می باشد بهتر از فصد صافن است (صافن) رگی است که پائین ساق پا قرار دارد.
بعضی از اطباء طبق نقل قانون میگویند تیغ زدن پشت گوش در علاج اختلاط عقل و سرگیجه نافعست و پیری را بتأخیر میاندازد، شیخ میگوید مع ذلک عوارضی دربردارد مانند کندی ذهن و فراموشی و بلاهت خصوص برای کسانی که بآب ریزش چشم مبتلا هستند خیلی مضر است.
حجامت در قسمت اخیر تیره پشت شخص را از دمل ها و جوش ها و نقرس و بواسیر و داء الفیل و ریح المثانة و باد رحم و خارش پشت مصونیت میدهد.
حجامت روی ران از قسمت جلو انسان را از ورم خصیتین و دمل و ورمهائی که روی ران و ساق پا و زیر زانو پیدا می شود حفظ میکند.
برای جوشها
الا انها تنفع ذوی البثور و الدمامیل.
حجامت از ساق پا ضرر مذکور را دارد مگر اینکه از بروز جوش ها و دمل ها جلوگیری میکند و آنها را برطرف می سازد.
شیخ در قانون میفرماید حجامت از ساق پا مانند فصد و رگ زدنست و همان فواید و عوارض را در بر دارد.
حجامت روی ران ها در مورد ورم ها و جوشها و دملهائی که در الیتین حادث می شود و زیر زانو پدید می آید سودمند است و برای ضربان زانو که از اخلاط حاره پیدا می شود و خراجهای عفونی و قرحه های کهنه در ساق و قسمتهای مختلف پا مفید است.
حجامت از پشت پا (بالای انگشتان و قسمت برآمدگی پا) برای درمان حبس خون حیض و معالجه عرق النساء و نقرس نافع است.
از آنجا که گوشت کمتر روئیده است
و لیعمل الفاصد ان یفصد من العروق ما کان فی المواضع القلیلة اللحم الی. ..
فاصد (رگزن) از قسمتهائی باید رگ را انتخاب کند که گوشت کمتر داشته باشد زیرا کمی گوشت روی رگ موجب کمی درد و الم میگردد.
احساس درد در تصادفات بدن کار قوه لامسه است و عامل این حس اعصاب بدن است.
اعصاب (پی ها) رشته هائی هستند که بعضی از باریکی بچشم دیده نمیشوند این رشته های باریک بیشتر در میان ماهیچه ها است و بهمین جهت بریدن و شکافتن و کوبیدن ماهیچه ها ایجاد درد و ناراحتی بسیار میکند.
اعصاب مستقیما با عروق (رگها) ارتباط ندارند بنا بر این اگر بشود رگی را بدون شکافتن پوست و گوشت قطع کرد هیچ گونه ایجاد درد نخواهد کرد ولی ممکن نیست زیرا خود رگها نیز دارای اعصاب اند علی ای حال احساس کار اعصاب است و بهمین جهت برای ذبح حیوان نباید ببریدن عصب و پی کردن او ابتدا کرد (نباید سر حیوان را از قفا برید) بلکه باید ابتدا رگ اوداج او را قطع نمود و صبر کرد تا کاملا از حس و حرکت ساقط شود آنگاه بقطع قسمت های دیگر آن پرداخت زیرا در غیر این صورت حیوان برنج و درد طاقت فرسائی دچار می شود.
کجا درد بیشتر است؟
و اکثر العروق ألما اذا فصد حبل الذراع و القیفال لاتصالها الی. ..
از همه بیشتر بریدن و فصد رگ بزرگ که آن را حبل الذراع مینامند و رگ قیفال دردناکتر است زیرا اتصال بعضله و ماهیچه و پوست محکم دارد اما رگ باسلیق و اکحل در فصد کمتر ایجاد درد میکند بشرطی که گوشت زیادی روی آن را نگرفته باشد.
همان طور که گفته شد اصولا احساس مربوط باعصاب است و اعصاب یکنوع رابطه خاصی با بافته های تن دارند ولی این ارتباط با همه الیاف و بافت ها یکسان نیست در قسمتهائی که ربط عصب با آنها بیشتر است حساسیت زیادتر است رگها چون ارتباط زیادی با اعصاب ندارند زیاد حساس نیستند و اگر گاهی ناراحتی و درد زیادی از قطع آنها ایجاد شود از نظر مجاورت آنها با عضلات و پوستها است گرچه اعصاب و عروق را دو گونه رشته های مستقل و مقابل هم شناخته اند ولی درست آنست که یک قسمت از بافت های رگها را اعصاب تشکیل میدهد یعنی رگ ها نیز دارای رشته هائی هستند که در مواردی و لو خیلی مختصر آنها را بحس و حرکت وادار میکند مگر اینکه اختلاف در اسم گذاری موجب شود که آن رشته ها را بنامهای دیگری بخوانند.
گرم کردن جای فصد
و الواجب تکمید موضع الفصد بالماء الحار لیظهر الدم الی. ..
لازم است محلی را که میخواهند فصد کنند با دستمال آب گرم خوب مالش دهند تا خون آشکار شود چه این عمل پوست را نرم و درد را کم و فصد را آسان میسازد.
ماساژ خصوص با آب گرم بهترین وسیله ای است که رگها را نرم و جریان خون را آسان میکند بنا بر این برای کسانی که بخشکی پوست و سختی عروق مبتلا هستند مفیدترین درمان است.
کسانی که از لاغری های موضعی خصوص صورت و گونه ها شکایت دارند و کسانی که چهره ای زرد و غیر طبیعی دارند و آنها که بضعف اعصاب و کم خوابی دچار هستند و اشخاصی که بحساسیت پوست دچار میباشند و بسیاری از بیماران دیگر میتوانند سلامتی خود را با مالش بدن بوسیله حوله و آب گرم بدست بیاورند.
برای بیماران اعصاب هنوز داروئی بدست نیاورده اند که مستقیما روی اعصاب آنها تأثیر معالج داشته باشد اما بی گزاف میتوان گفت اگر آنها را مدتی مرتب تحت عمل ماساژ قرار بدهند بزودی درمان می یابند و سودمندتر آنست که این کار در عرض چند دقیقه بفراخور حال و حوصله بیمار انجام بگیرد از نظر وقت باید هنگامی باشد که بیمار غذا خورده و کمی استراحت یا خواب کرده باشد تمام فواید ماساژ از نظر آنست که باعث تسهیل جریان خون میگردد یعنی همان است که در متن حدیث اشاره شد.
